Znamy już wyniki polskiej gospodarki w 2022 roku – według opublikowanych niedawno danych urosła ona o 4.9%. Na pierwszy rzut oka to bardzo dobry rezultat, szczególnie biorąc pod uwagę okoliczności, w szczególności trwającą na Ukrainie wojnę. Jeśli bliżej przyjrzeć się strukturze wzrostu, to obraz nie jest już tak optymistyczny. Aż 2.9 p.p. z 4.9% całości wynikało z przyrostu zapasów. To nie jest coś co przekłada się na dobrobyt mieszkańców, w większej mierze odzwierciedla dostosowania jakie zachodzą w gospodarce.
W czasach jakie mamy obecnie dane o PKB mają ograniczoną wartość informacyjną, należy je postrzegać jedynie jako swego rodzaju wierzchołek pływającej w wodzie góry lodowej, tą jej część która wystaje ponad powierzchnię wody. Nie mniej ważne i ciekawe jest to, co dzieje się w części góry znajdującej się pod powierzchnią. A dzieje się bardzo wiele, zachodzi wiele istotnych procesów, które zadecydują o wynikach gospodarki nie tylko w tym czy przyszłym roku. Mam na myśli dostosowania jakie zachodzą w konsekwencji czterech szoków jakich doświadcza polska gospodarka. Trzy z nich to konsekwencja wydarzeń z ostatnich lat: pandemii, wojny w Ukrainie i zmian geo-politycznych. Czwarty to będący z nami od dłuższego czasu szok demograficzny, który teraz wkroczył jednak w nową fazę.
Jednym z wywołanych przez czynniki zewnętrzne szoków, jest kryzys energetyczny. Energia to podstawa funkcjonowania społeczeństw i gospodarek. Tymczasem wojna w Ukrainie spowodowała konieczność radykalnej reorientacji kierunków dostaw węgla, ropy i gazu w celu uniezależnienia się od Rosji. Ponieważ nie dotyczyło to jedynie Polski wywołało olbrzymie zaburzenia na rynku międzynarodowym, których widzialną oznaką była i jest wysoka zmienność cen. Towarzyszyły (i będą towarzyszyć w kolejnych latach) temu obawy, że tego czy innego surowca może w ogóle zabraknąć.
Drugi istotny szok, to szok geo-polityczny: narastające napięcia na linii Zachód- Rosja, ale także Zachód (na razie głównie USA) – Chiny. Sprawiają one, że świat zaczyna układać się niejako na nowo. Istotą tego szoku jest odejście od globalnej współpracy i kooperacji (co przejawiało się w formie epoki turbo-globalizacji) i przejście do konkurencji i rywalizacji. Kto z kim będzie ostatecznie konkurował – i w jakiej formie – nie jest jeszcze do końca jasne. Wiadomo jedynie, że główna konfrontacja będzie mieć miejsce na linii: USA-Chiny, ale każda część świata zostanie w jej efekcie dotknięta zmianami. Ten szok wprowadził nową dynamikę w procesy organizowania się biznesu, pojawiły się pojęcia takie jak geo-economics (podporządkowanie procesów ekonomicznych polityce) czy friend-shoring (przenoszenie łańcuchów wartości do krajów uznawanych za przyjazne).
Trzeci wreszcie szok, to szok technologiczny: pandemia oraz kryzys energetyczny przyspieszyły transformację technologiczną, w kierunku cyfryzacji, wykorzystania sztucznej inteligencji, zielonych technologii oraz automatyzacji i robotyzacji. Prowadzi to do zerwania ciągłości rynków poszczególnych produktów, wraz z tym pojawiają się – wśród firm – nowi wygrani i przegrani. Jak działa ten proces mogliśmy swego czasu obserwować na przykładzie Nokii; to niegdysiejszy lider rynku telefonów komórkowych, który przegrał nie z bezpośrednimi konkurentami, a zupełnie nowym produktem, smartfonem. Teraz, podobne przypadki będą występować na znacznie szerszą skalę (np. w motoryzacji) oddziałując na całe łańcuchy produkcyjne, a więc setki firm powiązanych z ostatecznymi dostawcami określonych produktów.
Opisane powyżej szoki mają charakter uniwersalny, w większej lub mniejszej mierze dotyczą wszystkich krajów świata. Czwarty szok, choć doświadczają go także niektóre inne kraje, ma charakter wewnętrzny. To szok demograficzny, przejawiający się szybkim starzeniem się naszego społeczeństwa i zmianami relacji liczby osób pracujących do niepracujących. Wprawdzie zmiana trendów demograficznych – kurczenie się liczby osób w wieku produkcyjnym – jest już z nami od ładnych paru lat, to obecnie doświadczamy nowej fazy tego szoku. Wyczerpane zostały już w zasadzie wszystkie wolne zasoby pracy (niewielki potencjał istnieje jeszcze we wzroście aktywności zawodowej niektórych grup społecznych), o czym najlepiej świadczy jedna z najniższych w UE stóp bezrobocia. Dodatkowym, nowym elementem szoku są też zaburzenia związane z napływem (kobiety) i odpływem (mężczyźni) imigrantów z Ukrainy.
Dlaczego te szoki są tak istotne dla procesów gospodarczych? Otóż z praktycznego punktu widzenia oznaczają one silne zmiany cen relatywnych i to w bardzo wielu wymiarach: ceny pracy w stosunku do kapitału, cen surowców w stosunku do cen produktów końcowych, cen jednych towarów wobec drugich, cen jednej waluty wobec innej (czyli zmiany kursów walutowych), itd. To z kolei oznacza, że mamy zaburzenia zyskowności w zasadzie wszelkich form prowadzenia biznesu, w jednych branżach (firmach) in plus, w innych in minus. Proces ten ma olbrzymie znaczenie dla działań inwestycyjnych, które będą prowadzić do zmian strukturalnych w gospodarce.
Tym ostatnim towarzyszyć będą zmiany na rynku pracy – będziemy mieć do czynienia z procesem szybkiej erozji zapotrzebowania na niektóre umiejętności i kompetencje. Równocześnie pojawi się zapotrzebowanie na umiejętności i kompetencje, których dziś jeszcze na rynku nie ma, albo dostępne są w ograniczonych ilościach.
Z tych zachodzących obecnie przemian na przestrzeni kilku lat wyłoni się zmieniona struktura naszej gospodarki. To jaka ona będzie, w szczególności na ile mocno popchnie nasz kraj na drabinie rozwojowej (drabinie zaawansowania technologicznego i produktywności) będzie także zależeć od polityki gospodarczej. Jej rola w tym procesie jest bardzo ważna. Przede wszystkim chodzi o zapewnienie warunków do swobodnego przepływu zasobów w gospodarce, tak by nie hamować procesów dostosowawczych. Drugim kluczowym elementem jest kwestia dostępnych w kraju umiejętności i kompetencji. W tym zakresie potrzeba w szczególności dobrej polityki ustawicznego uczenia się, w tym polityki „drugiej szansy” (wspierania procesów przekwalifikowania, zmiany zawodu). Trzecim, zapewnienie tego, co jest konieczne dla rozwoju gospodarki przyszłości, czyli dostępu do czystej energii. W każdym z tych obszarów wiele pozostaje u nas do zrobienia.
Opublikowane: Parkiet, 11.02.2023
Dodaj komentarz